…czyli o profilaktyce pierwotnej oraz czynnikach ryzyka i chorobach sprzyjających udarowi mózgu.
Na dużą zachorowalność i dramatycznie wysoką śmiertelność z powodu udaru mózgu w Polsce ma wpływ duże obciążenie chorobami współistniejącymi, a zwłaszcza chorobami układu krążenia (nadciśnieniem tętniczym i chorobami serca) oraz płuc. Społeczeństwo polskie obciążone jest licznymi czynnikami ryzyka wystąpienia udaru, które już same w sobie mogą stanowić zagrożenie dla życia, a w przypadku wystąpienia udaru mózgu istotnie pogarszają jego przebieg. Ponad połowa chorych z udarem mózgu umiera nie bezpośrednio z powodu samego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, ale z powodu wikłających jego przebieg chorób współistniejących.
Dlatego przyjrzyjmy się teraz bliżej czynnikom ryzyka udaru mózgu, bo profilaktyka pierwotna udaru mózgu i innych chorób układu krążenia polega właśnie na unikaniu, a jeśli już wystąpią to redukowaniu opisanych poniżej modyfikowanych czynników ryzyka.
Wśród tzw. czynników ryzyka wystąpienia udaru można wyróżnić takie, na które mamy wpływ tzw. modyfikowalne(i jest ich większość!!!) oraz te, których nie jesteśmy w stanie zmienić czyli niemodyfikowalne.
Niestety nie mamy wpływu na to:
– jaką mamy płeć (udar w Polsce częściej występuje u mężczyzn, ale to nie znaczy, że kobiety omija)
– jaki mamy kolor skóry (udary częściej występują u osób rasy czarnej)
– ile mamy lat (wciąż się starzejemy, a nasze ryzyko rośnie szczególnie powyżej 55 r.ż.)
– oraz jakimi czynnikami genetycznymi „obdarzyli nas rodzice”
Są to tzw. czynniki niemodyfikowalne, ale dobra nowina jest taka, że jest ich mało.
Na większość bowiem pozostałych czynników ryzyka mamy bezpośredni lub pośredni wpływ (czynniki modyfikowalne) i zostaną one pokrótce omówione poniżej:
– palenie tytoniu– jeden z największych cichych zabójców człowieka, a wystarczy tylko mieć odpowiednią motywację i być konsekwentnym, aby rzucić palenie i istotnie poprawić swoje rokowanie!!! Jest to główny czynnik ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, w tym głownie udaru mózgu, układu oddechowego i nowotworów! Odpowiada za 50% wszystkich dających się uniknąć zgonów wśród palaczy!!! Jeśli palę to pierwszym krokiem na drodze do zdrowia jest zaprzestanie palenia, to jeden z najważniejszych czynników ryzyka, na który mamy wpływ. Niektóre korzyści związane z rzuceniem palenia są niemal natychmiastowe, inne wymagają więcej czasu. Zmniejszenie ryzyka wystąpienia udaru mózgu występuje już po 2 latach od rzucenia palenia, a po upływie 5 lat jest takie jak u osób niepalących. Oszacowano, że łączne ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych po 10–15 lat od zaprzestania palenia zbliża się do ryzyka u osób niepalących.
– nadwaga i otyłość– aby się przed nimi uchronić należy się odpowiednio odżywiać i dbać o wysiłek fizyczny; sprzyjają one bowiem zaburzeniom gospodarki lipidowej, miażdżycy, nadciśnieniu tętniczemu, cukrzycy, chorobom układu krążenia, w tym udarowi mózgu. Dowiedziono, że kobiety, u których obwód pasa przekracza 88 cm oraz mężczyźni, których obwód pasa wynosi ponad 102 cm mają o 60 proc. większe szanse na rozwój nadciśnienia,a przez to również udaru mózgu. Należy dążyć do obwodu pasa < 80 cm u kobiet i < 94 cm u mężczyzn oraz BMI 20-25!!!
– zaburzenia gospodarki lipidowej– sprzyjają miażdżycy i chorobom układu sercowo- naczyniowego; aby się przed nimi uchronić należy się odpowiednio odżywiać i dbać o wysiłek fizyczny, a w razie gdy to nie wystarcza odpowiednio i skutecznie leczyć. Należy dążyć do stężenia cholesterolu całkowitego w osoczu poniżej 5 mmol/l (< 190 mg/dl), a cholesterolu LDL (tzw. zły cholesterol) poniżej 3 mmol/l (< 115 mg/dl). Jeśli jednak należymy do pacjentów z grupy dużego ryzyka chorób sercowo-naczyniowych (np. współistnieje nadciśnienie tętnicze lub cukrzyca) to docelowe stężenie LDL powinno być jeszcze niższe, tj. poniżej 2,5 mmol/l (< ok. 100 mg/dl) a u pacjentów z grupy bardzo dużego ryzyka (tj. chorych po incydentach naczyniowych, np. po zawale serca lub udarze mózgu) zaleca się docelowe stężenie LDL < 1,8 mmol/l (< 70 mg/dl) lub jego zmniejszenie o co najmniej 50%.
– nadużywanie alkoholu – chyba nie wymaga komentarza, prawda? To czy, w jakiej ilości oraz jaki alkohol spożywamy zależy tylko i wyłącznie od nas samych…jeśli jest to jednak już problem medyczny, wówczas trzeba szukać pomocy u specjalisty. Udowodniono nawet kilkukrotny wzrost ryzyka udaru niedokrwiennego i krwotocznego mózgu w przypadku nadużywania alkoholu, zwłaszcza u osób młodych. Nie należy więc spożywać dziennie więcej niż 20 g alkoholu u mężczyzn i 10 g alkoholu u kobiet (10 g to w przybliżeniu odpowiednik 1 drinka). Wino czerwone wydaje się mieć w tym przypadku najkorzystniejszy profil bezpieczeństwa.
– stosowanie narkotyków, np. amfetaminy, kokainy – nawet niewielka ilość środków niedozwolonych jakimi są narkotyki stanowi zagrożenie dla naszego zdrowia, dlatego obowiązuje zasada: NIE BIORĘ!
– bierny/siedzący tryb życia– czasami trudno samemu zacząć regularną aktywność fizyczną, ale w towarzystwie jest łatwiej i raźniej, a motywacja i zabawa większa!!! Pamiętajmy„Ruch jest w stanie zastąpić prawie każdy lek, ale wszystkie leki razem wzięte nie zastąpią ruchu”.
Wystarczy już co najmniej 5 × w tygodniu po 30 minut aktywności fizycznej, aby wpłynąć m. in. na poprawę kondycji, redukcję masy ciała i ciśnienia tętniczego, poprawę profilu lipidowego i obniżenie poziomu glukozy we krwi a przez to modyfikację kilku czynników ryzyka jednoczenie, co w efekcie prowadzi do redukcji zachorowalności i śmiertelności z przyczyn sercowo-naczyniowych, w tym udaru mózgu. Osoby dotychczas zdrowe powinny dążyć tygodniowo do 2,5–5 h aktywności fizycznej o co najmniej umiarkowanej intensywności lub też 1–2,5 h wysiłku o dużej intensywności. Jeśli jednak miałam długą przerwę w ruchu i/lub dodatkowo obciążona jestem licznymi czynnikami ryzyka lub chorobami układu sercowo-naczyniowego to przed powrotem do większego wysiłku warto skonsultować się z lekarzem i skorzystać z pomocy profesjonalnych trenerów.
– niezdrowe zwyczaje żywieniowe, w tym spożywanie w nadmiernej ilości soli i cukru białego. Podstawowym warunkiem zachowania zdrowia jest prawidłowe odżywianie, któremu poświęcono osobny dział (patrz: dieta). Należy w tym miejscu jednak przypomnieć o ograniczeniu spożycia soli do < 5 g/dobę (a optymalnie nawet do 3 g/dobę). Nawet niewielkie zmniejszenie spożycia soli o 1 g/dobę u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym zmniejsza skurczowe ciśnienie tętnicze o 3,1 mmHg (nieco mniej bo o 1,6 mm Hg u osób z prawidłowym ciśnieniem tętniczym), a wiemy że źle kontrolowane ciśnienie tętnicze to jeden z głównych czynników ryzyka udaru mózgu!!!
– nadmierny stres– niestety we współczesnych czasach towarzyszy nam na każdym kroku. Stres sprzyja udarowi na wiele sposobów: powoduje skurcz tętnic, a przez to wpływa na wzrost ciśnienia tętniczego oraz postępujące uszkodzenie naczyń, podnosi poziom tłuszczów i cukru we krwi, a przez destabilizuje nasz organizm. Ale na szczęści są metody na radzenie sobie ze stresem, czemu poświęcono osobny dział (patrz: stres).
– nadciśnienie tętnicze – niestety wiadomo, że wraz ze wzrostem ciśnienia tętniczego krwi liniowo wzrasta ryzyko wystąpienia udaru mózgu!!! Niekontrolowane nadciśnienie tętnicze jest to bowiem jednym z głównych czynników ryzyka udaru mózgu. Żeby uniknąć nadciśnienia trzeba odpowiednio wcześnie wprowadzić tzw. zdrowy styl życia.
Jeśli jednak już mamy podwyższone wartości ciśnienia tętniczego to w pierwszym rzędzie należy zrobić dokładnie to samo, tj. zadbać o pozbycie się wszystkich powyżej omówionych czynników ryzyka, co może doprowadzić do wystarczającego obniżenia wartości ciśnienia tętniczego, tak że możliwe będzie zredukowanie a nawet w niektórych przypadkach odstawienie leków nadciśnieniowych. Leczenie nadciśnienia tętniczego, istotnie zmniejsza ryzyko udaru mózgu, a to zależy od stopnia obniżenia ciśnienia. Obniżenie ciśnienia skurczowego o 20 mmHg, a rozkurczowego o 10 mmHg zmniejsza ryzyko udaru o ponad 40%!!! Należy docelowo dążyć do wartości poniżej 140/90 mmHg! (patrz: nadciśnienie tętnicze)
– zaburzenia gospodarki cukrowej, w tym cukrzyca – poprzez modyfikację wymienionych wyżej czynników ryzyka również korzystnie wpływamy gospodarkę węglowodanową, a przez to jednocześnie stosujemy szeroko pojętą profilaktykę pierwotną cukrzycy i stanów przedcukrzycowych. Cukrzyca jest uznanym czynnikiem ryzyka udaru niedokrwiennego, a jej odpowiednie leczenie mimo, że nie spowoduje całkowitej likwidacji ryzyka, to skutecznie ograniczy występowanie powikłań. Z uwagi na istotę problemu temu zagadnieniu poświęcono osobny dział (patrz: cukrzyca)
Do ważnych czynników ryzyka wystąpienia udaru mózgu należą również takie choroby: jak migotanie przedsionków, choroby tętnic obwodowych (w tym szyjnych i kończyn dolnych), zespół bezdechu sennego, migrena, dna moczanowa, niedoczynność gruczołu tarczowego, zakażenia oraz zaburzenia krzepnięcia krwi.
Należy pamiętać, że odpowiednie ich leczenie, nawet jeśli nie spowoduje całkowitej likwidacji ryzyka, to istotnie wpłynie na poprawę rokowania i redukcję ryzyka udaru mózgu.
Jak widać w kwestii poprawy naszego zdrowia i rokowania na przyszłość bardzo dużo leży w naszych rękach, trzeba tylko chcieć wpłynąć na swoje życie, zmienić niektóre przyzwyczajenia i wprowadzić odpowiednie zmiany, aby w przyszłości cieszyć się lepszym zdrowiem niż inni.